Woorden en kogels

Jarenlang stond ik pal naast mensen die onder zware bedreiging leefden. De dreiging van de kogel is groter dan mensen kunnen inschatten. Jarenlang zag ik wat die dreiging met een mens doet. Vaak hadden die mensen een andere mening dan ik. Dat deed er niet toe. Ik had respect voor hun volharding, voor het blijven spreken in situaties waar weggaan duizend keer eenvoudiger was. Ik bleef staan waar ik voor stond. Ik beschermde iemand die dat niet zelf kon. Vorige week schrok ik van mezelf. Niet omdat er weer een mens met krachtige woorden werd gedood, ik loop namelijk te lang rond in dit circuit om nog verbaasd te raken, maar omdat ik merkte dat ik het niet eens meer echt gek vond dat het gebeurde. Dat besefte ik pas toen iets ernstigs gebeurd was. In de titel staat het probleem. Ik leefde in de veronderstelling van woorden of kogels en niet 'en'.

Ik keek vaak naar hoe Kirk het debat aanging. Soms was ik het met hem oneens, soms niet. Wat me opviel was zijn vakmanschap. In de felle ronden viel hij terug op de kern. Hij kon punten maken zonder te schelden. Waar anderen het woord misten, ontstond chaos: ze liepen weg of vervielen in scheldpartijen of in cirkelredeneringen. Ik zag het keer op keer. En ik zag het gevaar: als woorden ontbreken, neemt primitief gedrag het over. Dat is waar de grens met geweld ligt. Zijn veiligheidsmaatregelen waren niet voor niets hoog. Fysieke aanvallen en dagelijkse dreigingen gaan niet zonder consequenties. Toch stapte hij telkens weer het podium op en gaf hij mensen de kans om te reageren. Dat is moed. Dat verdient respect.

Kotsmisselijk

Wat me echter misselijk maakte, waren de reacties na de aanslag. Lachende en blije mensen, redacties van nieuwsshows die zijn aanslag stiekem vierden, directe politieke statements en zogenaamde experts die het logisch probeerden te maken dat "zo'n soort" persoon doodgemaakt wordt. Laten we ook de honderdduizenden socialposts en talkshows vol zelfpromotie voor de eigen denkbeelden niet vergeten. Binnen minuten buigen sommige politici en commentatoren een tragedie om tot zieltjescampagne. En er waren mensen die publiekelijk stonden te juichen en riepen: "weer een fascist minder." Het feit dat zijn weduwe en zijn kinderen erbij stonden, maakte deze idioten niets uit. Ik zag een interview van een paar studenten van de een universiteit in Amsterdam die "het wel ok vonden en hij zijn verdiende loon had gekregen." Wanneer je als ouder dan naar je kind kijkt dan weet je dat je gefaald hebt als opvoeder en de wereld niet hebt verrijkt met je kroost. Het bestaan van dat soort blijdschap is onbegrijpelijk voor mij. Ik heb zelf veel geweld gezien en meegemaakt; ik heb nooit een blij gevoel ervaren bij zoiets. Nu zie ik overal die zogenaamd verontwaardigde gezichten op televisie, terwijl tussen de regels stemmen worden geworven en meningen vanuit een persoonlijk politiek oogpunt worden geventileerd. Dat ondergraaft elk restje vertrouwen.

Ik heb meer dan 25 jaar gewerkt met mensen die leven onder permanente dreiging. Ik heb gezien wat dat doet met nachtrust, met relaties, met gezinnen. Ik heb mensen gezien die onder die druk rechtop bleven. Respect daarvoor. Maar ik ken ook het mechanisme: het is wij of zij. Zodra je iemand tot vijand verklaart, zodra men het gesprek niet kan voeren zonder boosheid en overstapt op geweld omdat men zijn huiswerk niet heeft gedaan, dan weet je direct wat het probleem is dat we voortdurend voeden. Woorden slijpen haat als je niet luistert naar de ander en het is de haat die de stap maakt naar fysiek geweld. Stop het debat en het geweld begint. Kirk wilde juist daarvan weg bewegen.

Reflex

Tja, de politiek voedt bewust die reflexen. Politici roepen snel hun verontwaardiging uit. Ze kunnen niet anders want anders is dat weer slecht voor het imago, maar in diezelfde gesprekken gebruiken ze dezelfde gebeurtenis voor hun punt. Woorden doen ertoe, zeggen ze. Klopt. Maar diezelfde woorden worden te vaak doelbewust gekozen om te manipuleren en om zieltjes te winnen. Wie anderen reduceert tot vijand, speelt met vuur. In de opmerking "woorden doen ertoe" schuilt ook een "eigen schuld, dikke bult" boodschap. Ik zie niet in wat dit anders is dan wanneer iemand zegt dat een meisje dat mooi gekleed gaat 'erom vraagt' om verkracht te worden. Wat een idioterie. Wat ook stuitend is: feiten worden verdraaid of weggelaten als ze ongemakkelijk zijn voor een verhaal. Een paar weken eerder zagen we hoe het publieke debat werd omgebogen, hoe feiten plaatsmaakten voor narratieven die politiek uitkwamen. Er werd een meisje vermoord omdat een man zijn handen niet kon thuishouden bij een vrouw. Of was het een illegaal die vrij rondliep terwijl hij hier niet mocht zijn en die een reeks slachtoffers maakte? Die stilte en de afleiding van de feiten is schaamteloos. En het maakt duidelijk waar onze prioriteiten liggen: niet bij de slachtoffers, wel bij de scoreborden die verkiezingen heten.

Het patroon is duidelijk en gevaarlijk. Mensen met waanbeelden die door publieke figuren worden gevoed, raken eenvoudig geradicaliseerd. Sommigen besluiten dat geweld het enige antwoord is, want niemand luistert echt. Wanneer beleidsmakers meegaan in polariserende retoriek, vaak verzinnen zij zelf de polariserende woorden, verscherpt dat de situatie alleen maar. Stilte wanneer gesproken moet worden, en luide retoriek wanneer het politiek uitkomt: daarmee verliest de samenleving haar samenhang, dat is precies de bedoeling: verdeel en heers. Mijn boodschap in alle discussies is eenvoudig en kraakhelder: in een gesprek luister ik naar je, maar dwing mij niet je mening niet op. Ik doe dat ook niet en als jij dat toch doet, eindigt daar het gesprek. Mijn mening weegt even zwaar als die van een ander. Dat moet de norm zijn. Andersom wil ik dat ook. We kunnen naast elkaar leven, ook met tegengestelde meningen. Dat moet de basishouding zijn van een volwassen, gezonde samenleving.

Wanneer is het genoeg?

Wanneer stoppen we met altijd diezelfde theatrale verontwaardiging om daarna weer gewoon door te gaan met hetzelfde. Door te doen wat je deed, ontvang je wat je kreeg. De volgende spreker zal opstaan. De volgende die men de mond wil snoeren met geweld, staat al klaar. Excessen moeten niet met lafheid en diplomatie beantwoord worden, maar ook niet met roekeloze wraak. Ze vragen om stevige maatregelen en om een nieuwe politieke cultuur die woorden niet misbruikt als instrument van vernietiging, maar die hun macht gebruikt om echt iets te verbeteren en zich niet bezighoudt met de verkeerde onderwerpen.

Er is een keuze. Je kunt blijven hangen in verdeeldheid en in aandacht voor de verkeerde onderwerpen. Of je kiest voor leven. Voor een fatsoenlijke omgeving waarin discussie mensen bij elkaar brengt. Niet omdat verschillen niet belangrijk zijn, maar omdat onze overeenkomsten de basis vormen voor vriendschap en liefde. De overeenkomst is simpel: we zijn mensen. We leven op dezelfde aarde. We ademen dezelfde lucht. Stap uit de hypnose. Bouw iets waardigs in je eigen omgeving. Verbeter je argumenten, niet je haat. Dat kost moeite. Maar die plekken bestaan. Vrije mensen kiezen ze.

Kies scherp.